Dzisiaj kilka słów o podatku dochodowym w
kontekście – cały czas bardzo modnych – roszczeń o wynagrodzenie za bezumowne
korzystanie. Stosownie do art. 224 § 2 k.c. od chwili, w której samoistny
posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa
o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy.
Analogiczne roszczenie przysługuje właścicielowi względem posiadacza w złej
wierze (art. 225 k.c.).
W uchwale[1] z dnia 13
marca 2008 roku Sąd Najwyższy trafnie podniósł, że: „Roszczenie o
wynagrodzenie przewidziane w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. łączy w sobie
pierwiastki roszczenia odszkodowawczego (może zmierzać do zwrócenia kosztów,
jakie właściciel poniósł w związku z tym, że był zmuszony do korzystania z
cudzej rzeczy lub do kompensaty utraconych korzyści, jakie by uzyskał, gdyby
rzecz wynajął) oraz roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia (może
zmierzać do wydania korzyści uzyskanych przez posiadacza w wyniku bezprawnego
korzystania)”. Podobieństwa można jednak dopatrywać się
wyłącznie w zakresie celu (funkcji) regulacji, gdyż już na gruncie przesłanek
roszczenia te różnią się w sposób istotny[2]. Brak uzasadnienia dla
zaklasyfikowania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie jako rodzaju roszczenia
odszkodowawczego ma kapitalne znaczenie na gruncie prawa podatkowego.
Analiza
przepisów ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób
fizycznych (dalej ustawa PIT) prowadzi do wniosku, że wynagrodzenie za
bezumowne korzystanie z cudzej rzeczy stanowi przychód z innych źródeł, o
którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt. 9 oraz art. 20 ust. 1 ustawy PIT.
Zgodnie
z postanowieniami z art. 20 ust. 1 ustawy PIT, za przychody z innych źródeł, o
których mowa w art. 10 ust. 1 pkt. 9 uważa się w szczególności: kwoty wypłacone
po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie
lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i
funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia
społecznego, alimenty, stypendia, dotacje (subwencje) inne niż wymienione w
art. 14, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nienależące do
przychodów określonych w art. 12-14 i 17 oraz przychody nieznajdujące pokrycia
w ujawnionych źródłach.
Jak
dowodzi użycie sformułowania „w szczególności”, definicja źródeł przychodów ma
charakter otwarty i nie ma przeszkód, aby do tej kategorii zaliczyć również
przychody inne niż wymienione wprost w przepisie. Zdaniem organów podatkowych z
przychodem z innych źródeł mamy zatem do czynienia w każdym przypadku, kiedy
podatnik osiąga korzyść majątkową, a więc także w sytuacji uzyskania
wynagrodzenia z tytułu nieuprawnionego korzystania z cudzej rzeczy.
Powyższe
stanowisko prezentowane jest m.in. w następujących interpretacjach indywidualnych:
IPTPB2/415-506/14-4/AK z dnia 5 grudnia 2014 roku, IPPB1/4511-269/16-2/AM z
dnia 9 maja 2016 roku.
Pogląd
ten budzi istotne kontrowersje. Nie można zapominać bowiem, że wynagrodzenie za
bezumowne korzystanie – podobnie jak pozostałe roszczenia uzupełniające –
stanowi narzędzie prawne, dzięki któremu właściciel może uzyskać rekompensatę
za to, że pozbawiono go możliwości posiadania i korzystania z jego rzeczy. Innymi
słowy chodzi o doprowadzenie majątku właściciela do poziomu, który byłby możliwy do osiągnięcia, gdyby mógł
ze swojej rzeczy korzystać. Powstaje zatem pytanie, czy omawiane
roszczenie nie powinno korzystać z analogicznego zwolnienia od podatku
dochodowego, jak to jest w przypadku odszkodowania (zob. art. 21 ust. 1 pkt. 3b
i 120 ustawy o PIT).