wtorek, 7 lutego 2017

Od wynagrodzenia za bezumowne korzystanie fiskus zażąda podatku


Dzisiaj kilka słów o podatku dochodowym w kontekście – cały czas bardzo modnych – roszczeń o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie. Stosownie do art. 224 § 2 k.c. od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Analogiczne roszczenie przysługuje właścicielowi względem posiadacza w złej wierze (art. 225 k.c.).

W uchwale[1] z dnia 13 marca 2008 roku Sąd Najwyższy trafnie podniósł, że: „Roszczenie o wynagrodzenie przewidziane w art. 224 § 2 i art. 225 k.c. łączy w sobie pierwiastki roszczenia odszkodowawczego (może zmierzać do zwrócenia kosztów, jakie właściciel poniósł w związku z tym, że był zmuszony do korzystania z cudzej rzeczy lub do kompensaty utraconych korzyści, jakie by uzyskał, gdyby rzecz wynajął) oraz roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia (może zmierzać do wydania korzyści uzyskanych przez posiadacza w wyniku bezprawnego korzystania)”. Podobieństwa można jednak dopatrywać się wyłącznie w zakresie celu (funkcji) regulacji, gdyż już na gruncie przesłanek roszczenia te różnią się w sposób istotny[2]. Brak uzasadnienia dla zaklasyfikowania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie jako rodzaju roszczenia odszkodowawczego ma kapitalne znaczenie na gruncie prawa podatkowego.

Analiza przepisów ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej ustawa PIT) prowadzi do wniosku, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z cudzej rzeczy stanowi przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt. 9 oraz art. 20 ust. 1 ustawy PIT.

Zgodnie z postanowieniami z art. 20 ust. 1 ustawy PIT, za przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt. 9 uważa się w szczególności: kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego, alimenty, stypendia, dotacje (subwencje) inne niż wymienione w art. 14, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12-14 i 17 oraz przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach.

Jak dowodzi użycie sformułowania „w szczególności”, definicja źródeł przychodów ma charakter otwarty i nie ma przeszkód, aby do tej kategorii zaliczyć również przychody inne niż wymienione wprost w przepisie. Zdaniem organów podatkowych z przychodem z innych źródeł mamy zatem do czynienia w każdym przypadku, kiedy podatnik osiąga korzyść majątkową, a więc także w sytuacji uzyskania wynagrodzenia z tytułu nieuprawnionego korzystania z cudzej rzeczy.

Powyższe stanowisko prezentowane jest m.in. w następujących interpretacjach indywidualnych: IPTPB2/415-506/14-4/AK z dnia 5 grudnia 2014 roku, IPPB1/4511-269/16-2/AM z dnia 9 maja 2016 roku.

Pogląd ten budzi istotne kontrowersje. Nie można zapominać bowiem, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie – podobnie jak pozostałe roszczenia uzupełniające – stanowi narzędzie prawne, dzięki któremu właściciel może uzyskać rekompensatę za to, że pozbawiono go możliwości posiadania i korzystania z jego rzeczy. Innymi słowy chodzi o doprowadzenie majątku właściciela do poziomu, który byłby możliwy do osiągnięcia, gdyby mógł ze swojej rzeczy korzystać. Powstaje zatem pytanie, czy omawiane roszczenie nie powinno korzystać z analogicznego zwolnienia od podatku dochodowego, jak to jest w przypadku odszkodowania (zob. art. 21 ust. 1 pkt. 3b i 120 ustawy o PIT).


[1] III CZP 3/08, LEX nr 361243.
[2] Zob. B. Stelmach, Roszczenie współwłaściciela o wynagrodzenie za nieuprawnione korzystanie z rzeczy wspólnej przez innego współwłaściciela, KPP 2016, z. 2, s. 323 i tam powołane poglądy doktryny i orzecznictwa.